خبر متواترخبر متواتر، خبر نقل شده توسط راویان متعدّد در هر طبقه، به تعداد قطع آور است. ۱ - تعریفخبر متواتر، روایتی است که به تنهایی (بدون وساطت عقل و بدون خبر دادن صادق امین به صدق آن) افاده سکون و اطمینان خاطر می‌نماید و این سکون خاطر برخاسته از نقل راویان متعددی (در همه طبقات) است که تبانی و همدستی آنان بر جعل خبر و دروغ پردازی عادتاً محال می‌باشد، مثل علم به وجود شهر مکه، برای کسی که تاکنون به آن شهر نرفته است، در صورتی که چنین علمی ناشی از خبر دادن افراد زیادی باشد که به آنجا رفته و از وجود چنین شهری خبر آورده‌اند. ۲ - حجت بودن نزد مذاهب اسلامیخبر متواتر نزد همه گروه‌ها و مذاهب اسلامی، به جز شمار اندکی از آنها، حجت است، زیرا قطع آور بوده و حجیت قطع، ذاتی آن است. از جمله اخبار متواتر، حدیث غدیر و خبر ثقلین است. ۳ - نکته اولدر این که تعداد راویان در هر طبقه باید چند نفر باشد تا به خبری «متواتر» گفته شود، یا به عبارتی، در این که ضابطه و معیار تواتر چیست اختلاف وجود دارد؛ بعضی این تعداد را پنج نفر و برخی تا پانصد نفر هم ذکر کرده‌اند؛ ولی مشهور آن است که تعداد خاصی ملاک نیست، بلکه بستگی دارد به این که چه زمانی قطع به وجود می‌آید؛ در بعضی اوقات با نقل پنج نفر قطع پدید می‌آید و گاهی با نقل صد نفر هم قطع به وجود نمی‌آید؛ بنابراین، می‌توان گفت که معیار در تواتر، کثرت عددی راویان است، اما تعداد مشخصی تعیین نشده و بستگی به عوامل مختلف دارد. ۴ - نکته دومدر این که خبر متواتر افاده یقین استنباطی می‌کند یا استقرایی، اختلاف است. [۴]
تحریر المعالم، مشکینی، علی، ص۱۶۰.
[۵]
مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، محمدی، ابوالحسن، ص۱۶۳.
[۹]
مبادی اصول الفقه، فضلی، عبد الهادی، ص۲۷.
[۱۲]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۳، ص۱۳۲.
[۱۳]
اصول فقه، رشاد، محمد، ص۲۰۴.
[۱۴]
اصول الفقه، ابو زهره، محمد، ص۹۹.
[۱۸]
فرهنگ معارف اسلامی، سجادی، جعفر، ج۲، ص۳۲۹.
[۱۹]
اصول الفقه، زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، ج۳، ص۱۲۵.
[۲۰]
مقالات اصولی، موسوی بجنوردی، محمد، ص۲۸.
[۲۱]
نهایة الاصول، بروجردی، حسین، ص۴۸۶.
[۲۲]
منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)، جناتی، محمد ابراهیم، ص۱۰۳.
[۲۴]
مبادی فقه و اصول، فیض، علیرضا، ص۳۲.
[۲۵]
المعجم الاصولی، حیدر، محمد صنقور علی، ص۵۶۳.
۵ - تواتر در لغت و اصطلاحطبرسی در مجمع‌البیان از قول ابوعلی فارسی نوشته است: «متواتر این است كه خبر ی به دنبال خبر دیگر بیاید و همین‌طور كتابی به دنبال كتابی دیگر و بین آنها فاصله زیادی نباشد.» [۲۷]
مجمع البیان، طبرسی، فضل بن حسن؛ ج۷، ص۱۷۱ .
[۲۸]
جوامع الجامع، شیخ طبرسی ج۳، ص۷۳.
علمای اصول نیز از معنای تواتر بحث كرده‌اند. ۵.۱ - تعریف علامه سید محمد مجاهدعلامه سید محمد مجاهد ( در مقاتیح الاصول نوشته است: به گفته علامه حلی در نهایه‌الاصول، تواتر در لغت به معنای آمدن یكی پس از دیگری با فاصله است؛ چنان كه خداوند متعال فرمود: «ثم ارسلنا رسلنا تترا ...»؛ یعنی رسولی پس از رسولی فرستادیم، كه بین آنها فاصله بوده است. در اصطلاح علما نیز تواتر عبارت از توارد أخبار به گوش و خبر بعد از خبر است، البته به شرط تعدد و تكثر أخبار، به اندازه‌ای كه به گفتار آنان قطع پیدا شود. سید عمید‌الدین (متوفای ۷۵۴ ه .ق) نیز در شرح كتاب اصولی خود به نام منیه تعریف علامه حلی در نهایه را آورده است. [۳۰]
مفاتیح الاصول، مجاهد، سید محمد؛ ص۴۲۸.
۵.۲ - تعریف فاضل جوادفاضل جواد (زنده در ۱۰۴۴ ه .ق.) در غایه المأمول نیز می‌نویسد: «تواتر در لغت، در پی آمدن اشیا، یكی پس از دیگری با مهلت و فترت و تتابع بین آنها است. و فاضل مقداد (متوفای ۸۲۶ ه .ق.) نیز بر همین عقیده است. [۳۱]
مفاتیح الاصول، مجاهد، سید محمد؛ ص۴۲۹ .
[۳۲]
المحصول، فخر رازی، محمد بن عمر؛ ج۲، ص۱۰۸ .
[۳۴]
الاصول العامه للفقه المقارن، حكیم، محمد تقی؛ ص۱۸۸.
۵.۳ - تعریف شیخ حسن عاملیشیخ حسن عاملی نگارنده معالم الدین در بیان معنای اصطلاحی خبر متواتر می‌نویسد: « ... فالمتواتر هو خبر جماعه یفید بنفسه العلم بصدقه و لاریب فی امكانه و وقوعه.» [۳۵]
معالم الاصول، عاملی، حسن؛ ص۱۸۳.
۵.۴ - تعریف شیخ بهاییشیخ بهایی در الوجیزه نوشته: «فان بلغت سلاسله فی كل طبقه حدّاً یؤمن معه تواطئهم علی الكذب فمتواتر.» (اگر افراد و سلسله خبر در هر طبقه‌ای به اندازه‌ای برسد، كه از توافق آنان بر دروغ، ایمن شود، چنین خبری متواتر است.) وی، در جای دیگری خبر متواتر را چنین تعریف می‌كند: «إنه خبر جماعه یفید بنفسه القطع بصدقه.» (متواتر خبر گروهی است، كه به خودی خود، قطع به درستی آن حاصل می‌شود.) فاضل جواد (زنده در۱۰۴۴ ه .ق.) نیز در كتاب غایه المأمول تعریف استاد خویش، یعنی شیخ بهایی را می‌پسندد، و محقق قمی (متوفای ۱۲۳۲ ه.ق،) نیز در قوانین الاصول همین رأی را می‌پذیرد. ۵.۵ - تعریف دیگربعضی دیگر در تعریف خبر متواتر چنین آورده‌اند: «انه خبر جماعه یؤمن تواطئهم علی الكذب عاده و ان كان للوازم الخبر دخلٌ فی إفاده تلك الكثره، العلم.» (متواتر، خبر گروهی است، كه به طور معمول تواطی و توافق آنان بر دروغ بعید است؛ گرچه در این كه كثرت مفید علم باشد، لوازم خبر نیز دخالت دارد.) ۶ - شرایط خبر متواترخبر متواتر دارای شرایطی است: ۱. عدد خبردهندگان به اندازه‌ای باشد، كه توافق آنها بر دروغ امكان نداشته باشد. ۲. تمام طبقات خبر دهندگان از اوّل سند تا آخر سند به حدی باشند، كه عدد تواتر محقق شود. ۳. خبر آنها از روی حسّ باشد؛ نه آن كه از روی حدس، خبری را بیان كنند. [۴۲]
الدرایه، علامه، سید محمد ضیاء؛ ص۵۰.
[۴۳]
جامع الاصول، جزری، مبارك بن محمد؛ ج۱، ص۶۶.
[۴۴]
معالم الاصول، عاملی، حسن؛ ص۱۸۶.
[۴۵]
مقباس الهدایه، مامقانی، عبدالله؛ ج۱، ص ۱۰۵.
۷ - عدد تواترآیا در توااتر عدد خاصی شرط است یا نه؟ برای توضیح مقاله عدد تواتر مطالعه شود. ۸ - اقسام تواترتواتر سه قسم دارد: ۱. تواتر لفظی ۲. تواتر معنوی ۳. تواتر اجمالی ۹ - پانویس
۱۰ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۴۲، برگرفته از مقاله «خبر متواتر». سایت اندیشه قم. رده‌های این صفحه : اصطلاحات اصولی | اصول فقه | اقسام حدیث | حدیث شناسی | خبر | سنت | مباحث حجت | متواتر
|